Azgelişmişlik, Montesquieu’nun İklim Teorisi

Günümüzde Dünya üzerinde iki yüze yakın devlet mevcut. Her bir devletin kendince ekonomik, kültürel ya da siyasal durumu farklılık göstermekte. Kimi devletler gelişmiş olanın yarattığı refahı vatandaşlarına fazlasıyla sunabilirken, çok daha fazlası azgelişmişliğin kıskacında vatandaşlarının karnını doyurmakta bile zorluk çekiyor.

İnsan, devletlerin birbirinden çok farklı gelişmişlik düzeyleri karşısında, ister istemez şu soruyu soruyor: Nasıl oluyor da kimi devletler böylesine gelişme gösterirken diğerleri sadece yerinde sayıyor?

Literatürde bu soruya verilmiş birçok cevap var. Maltus Teorisi, Yoksulluk Kısır Döngüsü ya da Düalizm Teorisi bu sorunun cevabı olmaya aday sadece birkaç örnek teori. Yazının başlığı da olan Montesquieu‘nın İklim Teorisi de bu soruya cevap aramakta…

Montesquieu‘nun ortaya koyduğu İklim Teorisine göre, ekvatordan uzaklaşdıkça insanların çalışma şevkleri artmakta ve bu sebepten dolayı ekvator bölgesindeki devletler azgelişmiş bir profil sergilerken ekvatordan uzak devletler gelişebilmişlerdir.

Medeniyetler Çatışması adlı çalışmasıyla tanıdığımız Prof. Samuel Huntington da tıpkı Montesquieu gibi sıcak iklimin insanın üretkenliğini olumsuz etkilediğini düşünmekte ve azgelişmişlik üzerinde iklimin etkili olduğunu iddia etmektedir.

İbn-i Haldun da iklimin gelişmişlik üzerinde etkili olduğunu iddia eden bir isimdir. İbn-i Haldun‘a göre, iklim koşulları da insanın yaşam biçimini ve karakterini etkiler. İklimin ekonomik yaşam üzerinde de etkileri vardır. Çok soğuk ya da çok sıcak iklim bölgelerinde büyük yerleşim merkezleri gözlenmediği gibi, bu bölgelerde uygarlık da ileri değildir.

Farklı zamanlarda yaşamış her üç düşünüre de hak vermemek elde değil. Şüphesiz devletlerin gelişmişlik düzeylerinde üstünde kuruldukları coğrafyanın büyük bir etkisi söz konusu. Verimli topraklar, zengin yer altı kaynakları ya da stratejik konum gibi avantajlar bir devletin gelişmesinde ya da gelişememesinde oldukça büyük önem arz etmekte. Fakat gelişmişliği ya da azgelişmişliği sadece iklimle ilişkilendirmek de doğru değil.

Prof. İbrahim Canbolat, Gelişmekte Olan Ülkeler adlı çalışmasında şu soruyu soruyor: “Günümüzde farklı iklim özelliklerinde birbirine benzeyen, aynı iklim özelliklerinde birbirinden farklı gelişme düzeyleri tutturan çok sayıda ülke bulunmaktadır. Aynı iklim özelliğindeki Fildişi Sahili ve Gana, Kenya ve Tanzanya arasındaki gelişme farklılığı acaba nasıl açıklanabilir?”

Tüm bu düşünceler çerçevesinde düşünülecek olursa şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: İklim teorisi ülkelerin gelişmişlik düzeylerindeki farklılıkların altında yatan sebepleri bulmamıza yardımcı olabilecek ancak tek başına yeterli olamayacak bir teoridir.

Not: Bu maddenin oluşturulmasında Prof. Dr. İbrahim Canbolat’ın “Gelişmekte Olan Ülkeler ve Dış Politika” adlı kitabından yararlanılmıştır.