Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)
Connect with us

Asya Pasifik

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)

Yayınlandı

on

Şanghay İşbirliği Örgütü Künyesi:

Şanghay İşbirliği Örgütü, İngilizce Shanghai Cooperation Organization, üye ülkeler arasında güvenin arttırılması ve sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ile bölgesel işbirliğinin teşvik edilmesi amacıyla 2001 yılında kuruldu. Ancak örgütün temelleri bundan 5 yıl önce Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın 1996’da yılında oluşturdukları Şanghay Beşlisi ile atıldı.[1]

Örgütün Merkezi Çin Halk Cumhuriyeti’nin başkenti Pekin’de bulunmakta, örgütün Genel Sekreterliğini Rusya’dan Dmitry Fedorovıch Mezentsev üstlenmektedir.[2]

2001’de Özbekistan’ın katılımıyla üye sayısını altıya çıkartan örgütte gözlemci statüsünde yer alan ülkeler arasında Afganistan, Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan yer almaktadır. Örgütün diyalog partnerleri ise Belarus ve Srilanka’dır.[3] Örgütün resmi web sitesinde yer almasa da Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’nin Diyalog Ortağı Statüsü kazanmak üzere başvuruda bulunduğunu ve bu başvurunun 6-7 Haziran 2012 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Zirvesi’nde onaylandığını belirtmektedir.

Örgüte üye ülkeler 300 milyon metrekare toprağı kapsamakta ve Asya kıtasının 3/5’ine denk gelmektedir. Yaklaşık bir buçuk milyarlık bir nüfusa sahip olan bu örgüt dünya nüfusunun dörtte birini teşkil etmektedir. 2004’te Moğolistan ve 2005’te Hindistan, Pakistan ve İran’ın da örgüte gözlemci üye ülke olarak katılmasıyla Şanghay İşbirliği Örgütü artık Avrasya’nın en büyük ekonomik ve güvenlikle ilgili bölgesel örgütü halini almıştır.[4]

Şanghay İşbirliği Örgütü Organizasyon Yapısı:

Güvenlik, ekonomi ve kültür alanlarında işbirliği öngören Şanghay İşbirliği Örgütü’nde 7 ana organ faaliyet göstermekte ve örgütün işleyişini sağlamaktadır. Bunlar,

  1. Devlet Başkanları Konseyi,
  2. Hükümet Başkanları Konseyi,
  3. Dışişleri Bakanları Konseyi,
  4. Ulusal Koordinatörler Konseyi,
  5. Temsilcilikler Konseyi,
  6. Sekretarya,
  7. Bölgesel Anti-Terör Ajansı olarak sıralanabilir.

Organizasyonun en üstünde yer alan Devlet Başkanları Konseyi yılda bir kez toplanan ve devlet başkanlarının katıldığı en üst düzeyli ve nihai karar mekanizmasıdır. Diğer konseyler önceden istişare ettikleri önemli meseleleri karara bağlanması için Devlet Başkanları Konseyi’ne havale etmektedirler.

Organizasyon yapısında ikinci sırada ise Hükümet Başkanları Konseyi yer almaktadır. Bu konsey de örgütün stratejilerini tartışmak, bütçe, ekonomi ve diğer alanlardaki işbirliğine dair önemli sorunlara çözümler üretmek üzere yılda bir defa toplanmaktadır.

Örgüte üye devletlerin dış işleri bakanları ise Dışişleri Bakanları Konseyi’nde bir araya gelmektedir. Bu Konsey, Devlet Başkanları Konseyi’nden bir ay önce toplanmakta ve Devlet Başkanları Konseyi’nin gündemini belirlemektedir. Uluslararası meselelerin yoğunlukta görüşüldüğü örgütün en işlevsel organlarından birisi olan Dışişleri Bakanları Konseyi’ne Örgütün politikalarının hazırlandığı “mutfak” demek yanlış olmayacaktır.

Ulusal Koordinatörler Konseyi ise yılda en az üç kez toplanarak Örgüte üye ülkelerin ulusal koordinatörlerinin katılımıyla diğer tüm organları yönlendirir.

Örgütün organizasyon yapısı içerisinde Temsilcilikler Konseyi de önemli bir yere sahiptir. Temsilcilikler Konseyi üye ülkelerin işbirliği yaptıkları alanlarda savunma bakanları, polis teşkilatları, adalet bakanları ve diğerleri gibi temsilcilerin katıldığı kapsamlı görüşme ve antlaşmaların altyapısının oluşturulduğu bir organdır.

Konseylerin yanı sıra örgütün bir Sekretaryası ve Bölgesel Anti-Terör Ajansı bulunmaktadır. Sekretarya, Pekin’de bulunan ve örgütün tüm işlerinin belgelendiği, takip edildiği, sonraki aktiviteler için belgelerin hazırlandığı daimi ve önemli bir organdır. Bölgesel Anti-terör Ajansı ise Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te yer alan Örgütün anti-terör şubesidir.

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün üyelik sistemi üç aşamalı bir görünüme sahiptir. Örgütün diyalog ortakları, gözlemci üyeleri ile tam üyeleri bulunmaktadır.

Şanghay İşbirliği Örgütü Amacı/Amaçları:

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün temelleri ilk olarak bölgedeki sınır sorunlarını çözmek amacıyla atılsa da gelişen süreçte örgütün amaçları genişlemiştir. 2002’de Saint Petersburg’da yapılan zirvede imzalanan Şanghay İşbirliği Örgütü Beyannamesi’nde örgütün amaç, prensip, yapı ve işleyişini belirleniştir.

Şanghay İşbirliği Örgütü Beyannamesi’ne göre Örgütün genel olarak amacı, üye ülkeler arasında karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarf edilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında işbirliğinin geliştirilmesi olarak değerlendirilmektedir.[5]

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Kısa Tarihi:

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün kuruluş sürecinde özellikle ve öncelikle Çin’in aktif girişimleri olmuştur. Mark Burles ve diğer birçok uzmana göre örgütün ortaya çıkmasının ardında, özellikle Çin’in girişimleri önemli rol oynamıştır. 1990’lı yılların başında Çin, sınır güvenliğini sağlamak, büyüyen enerji ihtiyacını karşılamak ve soğuk savaş sonrasında oluşan stratejik ortamı kendi lehine çevirmek için böylesine bir örgütü doğuracak girişimlerde bulunmuş, bölgeden de olumlu geri dönüşler almıştır.

Örneğin Çin, sınır anlaşmazlıkları konusunda Sovyetler Birliği ile 1989 yılında görüşmelere başlamış, Birliğin dağılması üzerine sınır bölgelerinde istikrarı sağlama amacıyla Orta Asya’da yeni kurulan cumhuriyetler ile diyaloglara devam edilmiştir. Çin’i bölge ülkelerine yaklaştıran bir diğer etken ise Deng Xiaoping’in belirlediği reform ve dışa açılma ilkeleri doğrultusunda 1978’ten itibaren ülkenin doğu sahillerinde görülür bir gelişme kaydedilmesine rağmen, Sincan Uygur Özerk Bölgesi, İç Moğolistan, Tibet Özerk Bölgesi gibi batı bölgelerinde kayda değer bir gelişme elde edilememiştir. Bu çerçevede Çin, Orta Asya ve Rusya ile karayolu, demiryolu bağlarını kurarak bölge ticaretini ve batı bölgelerinde ekonomik gelişiminin önünü açma çabasına girmiştir. Büyüyen enerji ihtiyacı da Çin’i bölge ülkeleri ile yakın ilişkiler kurmaya zorlamıştır. Ekonominin hızla büyümesi Çin’in petrole olan bağımlılığını artırmış; 1993 itibariyle Çin petrol ithal eden ülke konumuna gelmiştir. Basra Körfezi bölgesine bağımlılığı azaltmak amacıyla arayışlara giren Çin, özellikle Rusya ve Kazakistan ile petrol boru hattı konusunda bir dizi anlaşmaya imza atmıştır. Bunların yanı sıra ve belki de daha önemli olarak Çin, Soğuk Savaş’ın ardından Amerika Birleşik Devletleri’nin tek süper güç olarak sahneye çıkmasına bir tepki/denge unsuru olarak bölge ülkeleriyle ortaklık arayışına girmiştir.[6]

1992 yılında “iyi komşuluk” politikasıyla başlayan diyalog, Nisan 1996’da ilk Şanghay görüşmeleriyle işlevsel bir hal almıştır.  Bölge ülkeleri arasında güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve işbirliğinin teşvik edilmesi amacıyla 1996 yılında Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan tarafından “Şanghay Beşlisi” mekanizması kurulmuştur. 1996 ve 1997 yıllarında anılan beş ülkenin Devlet Başkanları Şanghay ve Moskova’da bir araya gelerek “Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Arttırılması” ve “Sınır Bölgelerinde Askeri Güçlerin Azaltılması” Anlaşmalarını imzalamışlardır.  1998-2000 yılları arasında zirve toplantıları sırasıyla Almatı, Bişkek ve Duşanbe’de yapılmış ve üye ülkeler, sınır bölgelerinde güvenliğin sağlanmasının yanı sıra, siyaset, ekonomi ve güvenlik gibi alanlarda da görüş alışverişinde bulunmaya başlamıştır. 2000 yılında yapılan Duşanbe toplantısına ev sahibi ülkenin davetlisi olarak Özbekistan da katılmış ve 15 Haziran 2001 tarihinde yapılan zirvede Özbekistan’ın da katılımı ile Şangay İşbirliği Örgütü resmen kurulmuştur. Çin’in en büyük kenti olan Şangay’da yapılan bu toplantıya altı üye ülkenin Devlet başkanları katılmış, ortak sınırların güvenliği için 1996’da başlayan süreç, beş yıl sonra, geniş bir alanda işbirliğini amaçlayan yeni bir uluslararası örgütün kurulmasıyla son bulmuştur.

Şanghay İşbirliği Örgütü; Çin Halk Cumhuriyeti liderliğinde oluşan ve daha çok Çin-Rusya dengesi altında gelişen bir örgüt özelliği göstermiştir. Örgütün kuruluşu daha çok Çin-Rusya arasındaki SSCB sonrasındaki sınır sorunlarını çözmek amacıyla olsa da, örgüt içerisinde zamanla derinlemesine askeri, ekonomik ve kültürel bağların oluştuğu görülmüştür.

Örgütü Amerika Birleşik Devletleri ve Batı bloğunun karşısındaki ikinci blok güç olarak gören uzmanların sayısı oldukça fazladır. Örgütü bu yönüyle Soğuk Savaş sürecinde NATO’ya karşı kurulan Varşova Paktı’na ya da COMECON’a benzetenler olmuştur. Nitekim bu benzetmeler gerçeği büyük oranda yansıtmaktadır. Örgüt kuruluşundan sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne karşı politikalar da izlemeye başlamıştır. Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Amerika Birleşik Devletleri’ne yönelik ilk çıkışı kuruluşundan 4 yıl sonra, Örgütün 2005 yılı Devlet Başkanları Zirvesi’nde yapılmıştır. 5 Temmuz’da Astana’da yapılan zirveye katılan liderler 11 Eylül 2001 Saldırıları sonrasında Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’da üstler kuran Amerika Birleşik Devletleri’nin bu askeri üsleri boşaltması kararı almıştır.

Şanghay İşbirliği Örgütü, önümüzdeki dönemde dünyanın en büyük ekonomik gücü olacak Çin ve dünyanın en önemli enerji sağlayıcı ülkelerinden olan Rusya sayesinde emin adımlarla büyümekte ve etki alanını genişletmektedir. Belki şu an için örgütün Batı’yı ve özellikle Amerika Birleşik Devletleri’ni dengelediğini söylemek mümkün olmasa da gelinen noktada Şanghay İşbirliği Örgütü Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin veto yetkisi bulunan beş daimi üyesinden Çin ve Rusya’nın başını çektiği, dünyada stratejik nükleer silaha sahip olan ülkelerin bir kısmının yer aldığı, dünyanın en büyük ordusuna sahip olması nedeniyle ciddi bir potansiyel arz etmektedir.

Nuraniye Hidayet Ekrem’in verdiği bilgilere göre; örgüte üye ülkeler 300 milyon metrekare toprağı kapsamakta ve Avrasya kıtasının 3/5’ine denk gelmektedir. 1.455 milyar nüfusa sahip olan bu örgüt dünya nüfusunun ¼’ini teşkil etmektedir. 2004’te Moğolistan ve 2005’te Hindistan, Pakistan ve İran’ın da örgüte gözlemci üye ülke olarak iştirak etmesiyle Şanghay İşbirliği Örgütü artık Avrasya’nın en büyük ekonomik ve güvenlikle ilgili bölgesel teşkilatı haline dönüşmüştür.[7]

 

Şanghay İşbirliği Örgütü ve Türkiye:

Genel dış politika anlayışı çerçevesinde Batı ile yakın ilişkiler içerisinde bulunan Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütü’ne üyelik için ciddi bir adımı olmamıştır. Buna karşın Dış İşleri Bakanlığı’nın çok boyutlu dış politikalar geliştirmek amacıyla örgütle ilişkilerini son yıllarda geliştirdiği görülmektedir.

 

Bu çerçevede Türkiye, 23 Mart 2011 tarihinde Şanghay İşbirliği Örgütü nezdinde Diyalog Ortağı Statüsü kazanmak üzere başvuruda bulunmuştur. Türkiye’nin Diyalog Ortağı Statüsü başvurusu 6-7 Haziran 2012 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen örgütün Devlet Başkanları Zirvesi’nde onaylanmıştır.[8] Ancak buna karşın örgütün resmi web sitesinde “Diyalog Ortakları” başlığı altında Türkiye’ye yer verilmediği görülmektedir.[9]

 

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın son açıklamaları Türkiye’nin NATO’ya değil ama Avrupa Birliği’ne alternatif olarak Şanghay İşbirliği Örgütü’nü gördüğü kanısı uyandırmıştır. Erdoğan, katıldığı bir televizyon programında Türkiye’nin uzayan Avrupa Birliği üyelik sürecinden yakınarak “AB bizi unutmak istiyor ama çekiniyor unutamıyor. Hâlbuki bir açıklasa biz rahatlayacağız. Oyalayacağına bizi, açıklasın biz de işimize bakalım. Geçenlerde Sayın (Vladimir) Putin’e ‘Bizi Şangay Beşlisi içine alın’ dedim. Biz de AB’ye ‘allahaısmarladık’ diyelim, ayrılalım oradan. Bu kadar oyalamanın ne anlamı var?” demiştir.[10]

 

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın bu açıklamaları Türkiye’de gündem olurken, birçok Batılı medya kuruluşunda da eleştirel yazılar kaleme alınmıştır. Bunun üzerine sözlerinin doğru anlaşılmadığını belirten Erdoğan: “Şangay Beşlisi, Avrupa Birliği ile alternatif kuruluşlar değil, bunu bir defa bilmemiz lazım” açıklamasını yapmıştır.[11]

 


[1] ŞİÖ, Brief introduction to the Shanghai Cooperation Organisation, http://www.sectsco.org/EN123/brief.asp (15.04.2013)

[2]ŞİÖ, Secretary-General, http://www.sectsco.org/EN123/secretary.asp (15.04.2013)

[3] ŞİÖ, Secretary-General, http://www.sectsco.org/EN123/secretary.asp (15.04.2013)

[4] EKREM, Nuriye Hidayet, Orta Asya’da Güç Dengeleri: Şanghay İşbirliği Örgütü Başbakanlar Toplantısı Sonrası, http://www.turksam.org/tr/a614.html (13.04.2013)

[5] T.C Dışişleri Bakanlığı, Şanghay İşbirliği Örgütü, Uluslararsı Örgüt Künyesi, http://www.mfa.gov.tr/sanghay-isbirligi-orgutu.tr.mfa (12.04.2013)

[6] Wikipedia, Şanghay İşbirliği Örgütü, http://tr.wikipedia.org/wiki/Şangay-İşbirliği-Örgütü‘nden Mark Burles, Chinese Policy Toward Russia and the Central Asian Republics, Rand Corporation, 1999

[7] ÖMERCİ, Ozan, Şanghay İşbirliği Örgütü, http://tr.caspianweekly.org/ana-kategoriler/guney-asya/3319-sanghay-sbirligi-orgutu.html (18.04.2013)

[8] T.C Dışişleri Bakanlığı, Şanghay İşbirliği Örgütü, Uluslararsı Örgüt Künyesi, http://www.mfa.gov.tr/sanghay-isbirligi-orgutu.tr.mfa (12.04.2013)

[9] ŞİÖ, Main Page, http://www.sectsco.org/EN123/index.asp (12.04.2013)

[10] Hürriyet, Şanghay Beşlisi’ne Alın AB’yi Unutalım , http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22448548.asp (15.04.2013)

[11] Hürriyet, Başbakan Erdoğan’dan Önemli Açıklamalar, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22512627.asp (15.04.2013)

1988'de Adana'da doğdu. Uludağ Üniversitesi'nde Uluslararası İlişkiler, Anadolu Üniversitesi'nde Medya ve İletişim öğrenimi gördü. 2011'de Olay TV'de dış haber editörü olarak gazeteciliğe başladı. 2014'te Al Jazeera Turk'e katıldı. Blog, makale ve haber dallarında 6 ödülü bulunuyor. Politik Akademi'nin genel koordinatörlüğünü üstleniyor.

Devamını Oku
Reklam
2 Yorum

1 Yorum

  1. ahmet yıldırım

    04/02/2014 at 12:40

    Merhaba hocam siz yazınızı 9 mayıs 2013 te yayınlamışsınız.9. Dipnotun olduğu ifeda yanlıştır.sayfada şuan türkiyenin şibö ile diyalogta oldugunu görebiliriz.bunu fark edemeyip kullanan arkadaşlar olabilir.

Leave a Reply

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Copyright © 2022 Orbis Medya Bilgi ve İletişim Teknolojileri Ltd. Şti. Her hakkı saklıdır. Web sitemizdeki haber, makale ve içeriklerin her hakkı saklıdır. İçeriklerimizin izinsiz kullanımı halinde yasal işlem başlatılacaktır.