Uluslararası ilişkiler literatüründe azgelişmişlik, önemli bir yer tutmaktadır. Kavram üzerine yapılan tartışmalar, azgelişmişliğin nedenleri ve gelişme yolları üzerine ortaya konulan tezler, teoriler oldukça ilgi uyandırmaktadır.
Peki, azgelişmişlik nedir? Azgelişmiş ülkeleri, diğer ülkelerden farklı kılan ne gibi özellikler vardır?
Azgelişmişlik, pek tabii, gelişmemiş olma durumudur. Birleşmiş Milletler, Uluslararası Çalışma Örgütü gibi örgütlerin saptamış oldukları gelişmişlik kriterlerine sahip olmayan ülkeler gelişmemiş ya da daha kibarca azgelişmiş kabul edilmektedir.
Prof. İbrahim Canbolat, azgelişmiş ülkelerin genel görünümünü Gelişmekte Olan Ülkeler adlı eserinde şu şekilde ortaya koymaktadır:
“Düşük gelir, yavaş büyüme, bölgesel dengesizlik, istikrarsızlık, eşitsizlik, işsizlik, yurt dışına bağımlılık, hammadde ve işlenmemiş tarımsal ürün üretiminde uzmanlaşma, siyasal ve kültürel marjinallik. Tüm bunlar azgelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin yansıttıkları özelliklerdir.“
Günümüz dünyasında gelişmemiş ya da gelişmekte olan devletlerin sayıları gelişmiş devletlere oranla çok daha fazladır. Dünyanın büyük bölümü ciddi siyasal ve ekonomik sorunlarla boğuşmaktadır. Peki, bu sorunların ve genel anlamda gelişememenin altında yatan sebepler nelerdir?
Gelişmemiş (veya azgelişmiş ya da gelişmekte olan) ülkelerin, içlerinde bulundukları durumu açıklamaya, sebepler ortaya koymaya yönelik birçok tez, teori literatürde mevcuttur. Genel anlamda bu tez ve teorileri iki sınıfa ayırabiliriz. Bir grup düşünüre göre gelişmemişliğin ya da gelişememenin altında yatan sebepler tamamen içsel dinamiklerden kaynaklanmaktadır. Bir diğer grup ise, gelişmemişliğin ya da gelişememenin altında yatan sebeplerin dışsal dinamiklerden kaynaklandığını iddia etmektedir. İşbu teoriler şu şekilde sınıflandırılabilir:
Azgelişmişlik ve İçsel Dinamikler:
Azgelişmişlik ve Dışsal Dinamikler:
- Yapısal Bağımlılık Teorisi
- Baskın Ekonomi Teorisi
Not: Bu maddenin oluşturulmasında Prof. Dr. İbrahim Canbolat’ın “Gelişmekte Olan Ülkeler ve Dış Politika” adlı kitabından yararlanılmıştır.
